ગુલામ નબી ‘આઝાદ’ બની ગયા છે. ઇન્દિરા ગાંધી, સંજય ગાંધી, રાજીવ ગાંધી, સોનિયા ગાંધી અને પછી રાહુલ ગાંધી એટલે કે ચાર પેઢીઓ સાથે રાજકીય સીડી પર ચઢનાર ગુલામ નબી આઝાદે કોંગ્રેસ સાથેનો 50 વર્ષ જૂનો સંબંધ તોડી નાખ્યો. આઝાદે કોંગ્રેસના વચગાળાના અધ્યક્ષ સોનિયા ગાંધીને 5 પાનાનો રાજીનામું મોકલ્યું છે. આમાં તેણે તમામ તરફેણ, ગુસ્સો, પીડા, આરોપો, અપમાન આલેખ્યા છે. દરેક હારનો આરોપ પણ રાહુલ ગાંધી પર લગાવવામાં આવ્યો હતો.
ગુલામ નબી આઝાદે પોતાના રાજીનામામાં લખ્યું છે કે, ‘ભારત જોડો યાત્રા’ શરૂ કરતા પહેલા નેતૃત્વએ ‘કોંગ્રેસ જોડો યાત્રા’ કરવી જોઈતી હતી. આવી સ્થિતિમાં પ્રશ્ન એ છે કે પછી ગુલામ નબી આઝાદે કોંગ્રેસની તોડો યાત્રા શા માટે શરૂ કરી? સવાલ એ પણ છે કે ગુલામ નબી આઝાદના રાજીનામાથી શું સમજાય છે? ગુલામ નબી આઝાદના જવાથી કોંગ્રેસ પર કેવી અસર પડશે?
આ લેખમાં આપણે ત્રણ પાસાઓની ચર્ચા કરીશું.
1. આઝાદે પાર્ટીને કેમ અલવિદા કહ્યું?
2. આઝાદના રાજીનામાની કોંગ્રેસ પર શું અસર પડશે?
3. આ રાજીનામું કોંગ્રેસની હાલત વિશે શું કહે છે?
કોણ ગુલામ, કોણ આઝાદ?
સૌથી પહેલા તો ગુલામ નબી આઝાદે કોંગ્રેસ કેમ છોડી? અસલમાં ગુલામ નબી આઝાદે અચાનક પાર્ટીને અલવિદા કહ્યું નથી. ઓગસ્ટ 2020માં કોંગ્રેસ પાર્ટીની વર્કિંગ કમિટીની બેઠક પહેલા જ ગુલામ નબી આઝાદની નારાજગી સામે આવી હતી. સીડબ્લ્યુસીની બેઠક પહેલા કોંગ્રેસના કેટલાક નેતાઓએ સોનિયાને પત્ર લખીને પાર્ટીમાં ફેરફારની માંગ ઉઠાવી હતી, આ નેતાઓમાં ગુલામ નબી આઝાદ પણ સામેલ હતા.
તેને આ રીતે સમજો કે જે મહિનામાં CWCની બેઠક યોજાઈ હતી, કોંગ્રેસે સંસદના બંને ગૃહો માટે એક-એક જૂથ બનાવ્યું હતું. જેમાં એવા ઘણા નામો નથી કે જેમણે પાર્ટી નેતૃત્વને લઈને સોનિયા ગાંધીને પત્ર લખ્યો હોય. જો સરળ ભાષામાં સમજીએ તો ગુલામ નબી આઝાદ 23 નેતાઓમાં સામેલ હતા. જી-23 એ 23 નેતાઓનું જૂથ છે જે લાંબા સમયથી કોંગ્રેસ હાઈકમાન્ડ અને તેની નીતિઓથી નારાજ છે.
આટલું જ નહીં ગુલામ નબી આઝાદે રાજીનામું આપતા પહેલા ઘણી વખત પાર્ટીને પોતાના બળવાખોર વલણનો સંદેશ આપ્યો હતો. ગુલામ નબી આઝાદે ફેબ્રુઆરી 2021માં જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં તેમના NGO ગાંધી ગ્લોબલ ફેમિલી માટે એક કાર્યક્રમનું આયોજન કર્યું હતું, જેમાં G-23 નેતાઓ રાજ બબ્બર, કપિલ સિબ્બલ, પૂર્વ કેન્દ્રીય મંત્રી આનંદ શર્મા પહોંચ્યા હતા.
સપ્ટેમ્બર સુધીમાં પાર્ટીએ ગુલામ નબી આઝાદને મહાસચિવ પદ પરથી હટાવી દીધા. પછી રાજ્યસભાની ચૂંટણીમાં પણ પાર્ટીએ ટિકિટ આપી ન હતી.
ગુલામ નબી આઝાદે સોનિયા ગાંધીને લખેલા પત્રમાં તેમણે અપમાન જેવા શબ્દોનો ઉપયોગ કર્યો છે. એટલું જ નહીં 2014ની લોકસભા ચૂંટણીમાં હાર માટે રાહુલ ગાંધીને પણ જવાબદાર ઠેરવવામાં આવ્યા છે.
આવી સ્થિતિમાં એક સવાલ એ ઊભો થાય છે કે શું ગુલામ નબી આઝાદ ફરી એકવાર રાજ્યસભામાં ન મોકલવાથી નારાજ થઈ ગયા? બીજી તરફ ગુલામ નબી આઝાદના રાજીનામાને કોંગ્રેસ અધ્યક્ષની ચૂંટણી સાથે પણ જોડી શકાય છે. કોંગ્રેસ અત્યારે વિચિત્ર સ્થિતિમાં છે. ભાગ્યે જ કોઈ નેતા પાર્ટી અધ્યક્ષ બનવાની જવાબદારી લેવા તૈયાર જોવા મળે છે. પરંતુ લગભગ દરેક નેતા પક્ષ પ્રમુખના મુખ્ય સલાહકારોમાંથી એક બનવા માંગે છે. આઝાદ પણ તેમાંના એક હતા. પરંતુ જો રાહુલ ગાંધી અથવા તેમની છાવણીમાં કોઈ પાર્ટી અધ્યક્ષ બને તો ગુલામ નબી આઝાદ માટે બહુ કંઈ કહેવાનું બાકી નથી.
2. કોંગ્રેસ પર શું અસર થશે?
કોંગ્રેસમાંથી ગુલામ નબી આઝાદની વિદાયથી બે બાબતો દેખાઈ રહી છે. પ્રથમ મેસેજિંગ પોલિટિક્સ અને બીજી જમ્મુ-કાશ્મીરમાં કોંગ્રેસ પર અસર પડવી. ગુલામ નબી આઝાદે પોતાના રાજીનામા પત્રમાં રાહુલ ગાંધી વિશે લખ્યું છે.
“દુર્ભાગ્યવશ રાહુલ ગાંધીના રાજકારણમાં પ્રવેશ પછી અને ખાસ કરીને જાન્યુઆરી 2013 પછી જ્યારે તમે (સોનિયા ગાંધી) ઉપાધ્યક્ષ તરીકે તેમની નિમણૂક કરી ત્યારે રાહુલ ગાંધીએ પહેલાથી જ સમગ્ર સલાહકાર તંત્રને બદલી નાખ્યું. તમામ વરિષ્ઠ અને અનુભવી નેતાઓને બાજુમાંથી કાઢી નાખવામાં આવ્યા હતા અને એક બિનઅનુભવી ચાટુકારોની નવી મંડળી પાર્ટી ચલાવવા લાગી.”
આ શબ્દોથી સ્પષ્ટ સમજી શકીએ કે ગુલામ નબી આઝાદ જતાં-જતાં રાહુલ ગાંધીને ડેમેજ કરવાની કોશિશ કરતાં ગયા. જેથી રાહુલ ગાંધીના વિરોધીઓને આનાથી એક વધુ તક મળી ગઈ. તે ઉપરાંત પહેલાથી નબળી કોંગ્રેસમાં હોબાળો મચી ગયો છે.
બીજી તરફ જો આપણે ગ્રાઉન્ડ લેવલની રાજનીતિની વાત કરીએ તો હરિયાણાના પૂર્વ મુખ્યમંત્રી ભૂપિન્દર સિંહ હુડ્ડા સિવાય G-23ના નેતાઓ જમીની રાજનીતિ પર પકડ ધરાવતા નથી. જોકે, ગુલામ નબી આઝાદ જી-23ના અન્ય નેતાઓથી થોડા અલગ છે.
જમ્મુ અને કાશ્મીરના ભૂતપૂર્વ મુખ્ય પ્રધાન હોવા ઉપરાંત તેમની પાસે J&K કોંગ્રેસમાં વફાદારોની એક ટીમ પણ છે. તેમની સાથે તેમના કેટલાક સમર્થકોએ પણ રાજીનામા આપી દીધા છે. આવા સમયે કલમ 370 હટાવ્યા પછી જમ્મુ-કાશ્મીરમાં રાજકીય પક્ષો ફરી સક્રિય થઈ રહ્યા છે, તો આવા સમયે ગુલામ નબી આઝાદની વિદાયથી કોંગ્રેસને જમ્મુ-કાશ્મીરમાં થોડું નુકસાન થઈ શકે છે. પાર્ટી પાસે કાશ્મીરમાં મોટા ચહેરાનો અભાવ છે. જો કે રાષ્ટ્રીય સ્તરની રાજનીતિમાં ગુલામ નબી આઝાદના રાજીનામાની મેસેજ સિવાય કોઈ ખાસ અસર દેખાઈ રહી નથી.
રાજીનામાનો અર્થ શું છે?
કોંગ્રેસ નેતૃત્વની ચાર પેઢીઓ સાથે કામ કરનાર ગાંધી પરિવારના વફાદાર અને અડધી સદીથી પક્ષ સાથે જોડાયેલા એક પાર્ટી છોડી દે છે, ત્યારે સંદેશ તો જાય જ છે. જરા બીજેપીનું ટ્વીટ જુઓ – અમે દેશને જોડી રહ્યા છીએ, તમે કોંગ્રેસના દરબારીઓ ઉમેરો. આ કિસ્સો ફરી એક વખત દર્શાવે છે કે કોંગ્રેસની નેતાગીરી ખરાબ બાબતોને અંજામ આપવા માટે ન તો સક્ષમ છે કે ન તો કોઈ ઈચ્છા શક્તિ દર્શાવી છે. કારણ કે ગુલામ નબીનું રાજીનામું રાતોરાત થયું નથી. પહેલેથી જ ઉલ્લેખ કર્યો છે કે ગુલામ નબી આઝાદ સતત સંકેતો આપી રહ્યા હતા. પાર્ટીના નેતૃત્વને ખ્યાલ હતો કે તે નારાજ છે પરંતુ પાર્ટીએ તેમને રોકવાનો પ્રયાસ કર્યો હોય તેવું લાગતું નથી.
